Debriyaj Kavrama Nedir Nasıl Çalışır?

Kavramalar (Debriyaj) Nedir?

Motorla, geriye kalan aktarma organlarını bağlayan ya da bağlantıyı kesen bu mekanizma, güce ihtiyaç duyulduğunda motoru  aktarma organlarına bağlar, ve güce  ihtiyaç duyulmadığında motorun (tekerleri döndürmeden) çalışmasına izin verir. Bu tip kavramaya kuru kavrama ismi de verilir.

Debriyaj, manuel ve triptonik vites sistemine sahip otomobillerde bulunan ve vites geçişlerini sağlayan bir sistemdir. Baskı, balata, bilya, merkez gibi birçok parçaya sahiptir. Debriyaj pedalına basıldığında, motor ve şanzıman arasındaki bağlantı kesilir. Pedal bırakıldığında ise bağlantı tekrar sağlanır. Bu sayede, senkromeç adı verilen parça dişlilerin yerini değiştirerek gerekli vites-dişli kombinasyonunun oluşmasını sağlar.

Debriyaj; motor volanıyla, vites kutusu giriş milini birbirine bağlayan ve pedala basıldığında bu bağlantıyı kesen sistemdir. Volanın dönüş hareketi, kavrama diskine, kavrama diskinden de şanzıman giriş miline(priz direkt) geçer.

Kavrama Sistemi Parçaları Nelerdir?

1. Volan

2. Kavrama diski

3. Baskı plakası

Kavramanın temel parçaları: Debriyaj bilyası, baskı plakası, kavrama diski -Resim

Kavramanın (Debriyajın) Görevleri Nelerdir?

1. Araca ilk hareket verilirken (araç kaldırılırken) motorun dönme hareketini kademeli ve yumuşak bir şekilde vites kutusuna iletir.

2. Sürüş halindeyken debriyaja pedalına basılarak, motorla şanzıman arasındaki hareket iletimini keser, vites değiştirilmesine imkan sağlar.

3. İstenilen anda, güç aktarma organlarıyla motorun bağlantısını keser.

Kavramanın (Debriyajın) Temel Yapısı Nasıldır?

Tek Diskli Tip (Kuru Kavrama) iki temel üniteden oluşur:

a) Krank miliyle entegre (bağlı) olan döndüren ünite; Volan.

b) Transmisyon elemanlarına bağlı  döndürülen ünite; Kavrama (Baskı-balata)

Kavramanın Temel Yapısı ve Parçaları resim

Kavrama Diskinin Parçaları Nelerdir?

Disk şu temel kısımlardan meydana gelir:

a) Yüksek sürtünme katsayısına ve yüksek sıcaklık mukavemetine sahip, iki kaplama (balata) (dış yüzey), ince plakaya (yastığa) perçinlidir ve hem ısındığında kolay soğusun hem de ısındığında burkulmasın diye bölmelere ayrılmıştır.

b) Vites kutusu giriş milinin dönmesine ve üzerinde kaymasına  izin veren içerisi frezeli bir göbek.

Kavrama Diskinin Parçaları Nelerdir?

1. Titreşim 

2. Damperleri

3. Perçinler

4. Disk göbeği

5. Yastık disk

6. Damper yaylarının dayanma pimleri

7. Balatalar

Kavrama diskindeki (balatalı disk) titreşim damperleri (yaylar), kavraşma sırasında oluşabilecek darbe ve titreşimleri üzerlerine alalarak yumuşatırlar, böylece debriyaj sırasında volandan kavrama diskine aktarılan hareket darbesiz-yumuşak bir şekilde gerçekleşir. Bu yaylar en çok debriyaj sırasında görev yapmaktadır, öte yandan sürüş sırasındaki ani gaza yüklenme ve aniden gaz çekme anlarında da yumuşatıcı etkileri vardır.

Baskı Plakasının Görevi Nedir? Debriyaj plakası nedir?

Baskı plakası, kavrama diskini volana bastırarak (sürtünme kuvvetinin etkisiyle), volandaki motor dönme hareketinin, kavrama diskine geçmesini sağlar. Baskı plakasında en yaygın olarak diyafram yaylar kullanılır.

Baskı plakasındaki baskı diski, arkasındaki itme bileziği tarafından itildiğinde, döndürülen kavramaya (balataya) gerekli olan basıncı verir.

Baskı Plakasının Bittiği Nasıl Anlaşılır?

Debriyaj kaçırıyorsa, araç vitese zor geçiyorsa, debriyaj pedalı yukarıdan kavrıyorsa; balatayla birlikte baskı plakası da kontrol edilmeli, aşınmışsa set olarak değiştirilmelidir. Genelde önce balata biter, plaka aşınır. Serviste takım olarak değiştirirler.

Volan nedir ? Volan ne işe yarar?

Volanın Yapısı 

Volan, krank miline civatalarla bağlanmıştır ve motorun çalışmasıyla dönene krank milinden aldığı dönüş hareketini kavrama diskine, oradan da vites kutusu giriş miliyle vites kutusuna verir. Dökme demirden yapılmıştır. Ağır yapısı sayesinde motor torkundaki dalgalanmaları azaltır. Orta kısmında, piriz direk milinin (vites kutusu giriş mili) ucunun yataklandırıldığı piriz direk yatağı bulunur. Ayrıca dış kısmındaki dişliler sayesinde, marş motorunun marş dişlileriyle kavraşarak, motorun ilk çalıştırılmasını sağlar.

Debriyaj Mekanizmasının Kumandası

Debriyaj, debriyaj bilyasının diyafram yayların göbeğine itilmesiyle çalışır. 

Debriyaj bilyasının bu hareketi yapması için iki yöntem kullanılır:

1. Mekanik Debriyaj Telli Kumanda

2. Hidrolik Kumandalı Debriyaj

a) Mekanik Debriyaj Telli Kumanda

Bu sistemde, debriyaj pedalıyla, debriyaj bilyasını hareket ettiren debriyaj çatalı arasındaki bağlantı, çelik telden yapılan debriyaj teli vasıtasıyla sağlanır. Mekanik bir çalışmaya sahiptir. Debriyaja basmak zor ve yorucudur, debriyaj telinin kopma riski vardır.

b) Hidrolik Debriyaj Nedir Nasıl Çalışır? 

Bu sistemde, debriyaj çatalı, bir hidrolik silindir vasıtasıyla itilir. Sistemde bir debriyaj ana merkezi vardır. Debriyaj merkezinde içinde hidrolik yağ bulunan rezervuar ve hidrolik merkez silindiri bulunur. Sürücünün debriyaj pedalına basmasıyla oluşan itme kuvvet, ana merkezde arttırılarak hidrolik basınca çevrilir. Ana merkezden hidrolik hortumla, ayırma çatalında bulunan ayrıma silindirine hidrolik basınç iletilir. Ayrıma silindirinin pistonu, hidrolik yağ basıncıyla hareket ederek ayırma çatalını hareket ettirir.

Debriyaja pedalı çok yumuşaktır ve basmak kolaydır, motor titreşimleri sürücüye iletilmez. Günümüz araçlarında standart olarak sunulmaya başlanmıştır.

Hidrolik Debriyaj Rulmanı

Yeni nesil araçlarda artık ayrıma çatalı da bulunmamaktadır. Debriyaj rulmanı yerine hidrolik debriyaj rulmanı kullanılmaya başlanmıştır. Debriyaj ana merkezinden basılan hidrolik yağ, hidrolik debriyaj rulmanına direkt olarak bir hortumla bağlanmıştır, basınçlı hidrolik sıvı, debriyaj rulmanı pistonu tarafından itme hareketine dönüştürülür ve baskı yaylarına bastırıp, baskı plakasını kavrama diskinden ayırır.

Debriyaj (Kavrama) Sistemi Nasıl Çalışır? 

Baskı diski her zaman volanla beraber döner, baskı diski; gövdeyle (baskı plakasıyla) tek parça halindedir ve zaten gövde olarak volana cıvatalıdır. Baskı diski, gövdeyle tek parçadır fakat, gövdeye bağlantısı sıkı-esnek yapıdadır, yani baskı diski bir kaç milim geriye çekilebilir, debriyaj pedalına basıldığında (zaten amaç budur). Normalde baskı diski, kavrama diskini, volan yüzeyine sımsıkı şekilde bastırmış haldedir, yani sistemin normal montaj durumu bir kavraşma halindedir.

Kavrama diski (balata) her zaman şanzıman giriş miliyle (prizdirekt miliyle) beraber döner. Prizdirekt milinin, baskı diskiyle hiçbir bağlantısı yoktur, sadece baskı diskinin ortasındaki delikten geçer. birbirlerine kuvvet-hareket iletmezler. Prizdirekt mili, kavrama diskine (balatalı diske) bağlıdır, sürekli beraber dönerler veya dururlar, birbirleri kuvvet-hareket aktarırlar.

1. Motor-volan-baskı diski, kavrama gövdesi (baskı plakası) ayrılmaz bir şekilde beraberce dönerler. Bunların hareket aktarımı asla kesilmez.

2. Tekerlekler, şanzıman dişlileri, şanzıman (vites kutusu) giriş mili (prizdirekt mili) ve kavrama diski (balatalı disk) ayrılmaz bir bütündür ve beraberce dönerler. Vites boşta olmadığı sürece hareket aktarımı asla kesilmez.

Bu iki hattı birbirine bağlamak ve gerektiğinde bağlantıyı kesmek, işte kavramanın yapması gereken budur. Kavrama sistemi bunu, normal halinde kavrama diskini (balatayı) volana bastırarak her zaman (sürekli) yapar. Sadece debriyaja basıldığında, bu baskı ortadan kaldırılır, kavrama diskini volana bastıran yay kuvveti ortadan kaldırılır, artık volan kavrama diskini döndüremez hale getirilir ve şanzıman giriş mili artık motor tarafından döndürülmez. 

Burada kafa karıştıran kısım, kavrama diskinin volan ve baskı diski arasındayken, onlardan ayrılabiliyor olmasıdır. Bu kısım anlaşıldığında sistemin çalışma prensibi çok kolay anlaşılabilir.

                                      Video

Biraz değişik bir örnek vermek gerekirse, sistem kaşarlı tost gibidir; bir ekmek dilimi volan (motora bağlı), diğer ekmek dilimi baskı diski (volana bağlı); bu ikisi her zaman motorla beraber döner, ortada kaşar peyniri (kavrama diski) şanzımana bağlı, işte bu debriyaja basıldığında onlarla beraber dönmez, diğer zamanlarda hep motorla beraber döner.   

Kavraşma Durumu - Debriyaj Pedalına Basılmamış: 

 Sürücü debriyaj pedalına bastığında, debriyaj bilyası çelik plakanın merkezine (diyafram yayın merkezine) baskı uygular, destek noktasının tersi yönünde ittirir ve büker.

Yassı diyafram yay dış uçlarına eşit baskı uygular, baskı plakasını kavrama diskine ve volana kenetlemeye zorlar. Kavrama diskinin volana kenetlenmesiyle (kavraşmasıyla) motor, kavrama diskini, kavrama diski de şanzıman giriş milini (prizdirekt milini) döndürür ve sonuç olarak tekerler de döner.

Piriz direk mili, baskı plakasının içinden geçerek kavrama diskine, frezeli göbek aracılığıyla bağlanır. Piriz direk milinin ucu, volanın göbeğine yataklandırılmıştır (ucu burada serbestçe döner). Motordan gelen tork volana, volandan kavrama diskine (balataya), kavrama diskinden, disk göbeğine ve buradan da piriz direkt miliyle vites kutusuna aktarılır.

Ayrışma Durumu - Debriyaj Pedalına Basılmış:

 Sürücü debriyaj pedalına basar. Ayırma çatalı konik diyafram yayın merkezine baskı uyguladığında, diyarfamın merkezi içeri doğru eğilir (geçer),  baskı plakasını kavrama diskinden (balatadan) ayırır, artık kavrama diskini (balatayı) volana bastıran bir kuvvet yoktur, kavrama diskin serbest kalır, böylece motor, şanzımanı döndürmeden çalışabilir. Kavrama diski, prizdirekt mili üzerinde birkaç milim ileri-geri hareket edebilir, işte bu sayede baskı ortadan kalkınca serbest kalır. Prizdirekt mili, kavrama diskinin tam ortasına frezeli olarak geçmiştir, bu sayede ileri-geri hareket edebilir, ama dönerken hep beraber dönerler.

Debriyaj pedalına basıldığında, ayırma çatalı ve debriyaj bilyası hareket ettirilerek, diyaframdaki ayırma çubuklarına basılır. Kavrama diskine basan yaylar açılarak hareket aktarımı kesilir.