Direksiyon Sisteminin Parçaları

Mekanik pinyon-kremayer dişli kutulu direksiyon sisteminin parçaları aşağıdaki gibidir:

Direksiyon simidi, direksiyon mili, direksiyon kolonu, direksiyon dişli kutusu, uzun rot, kısa rot,  aks taşıyıcı ve tekerlekler.

Bununla birlikte sistemin parçaları, direksiyon siteminin tipine, süspansiyon sisteminin tipine bağlı olarak bazı değişiklikler gösterebilir. Örneği bilyeli sonsuz vidalı tip direksiyon kutularında tipik bir parça olan pitman (komuta kolu) bulunur.

Sonsuz vidalı tip dişli kutulu direksiyon sisteminde bulunan temel parçalar

Direksiyon simidi, direksiyon mili ve kolonu, direksiyon dişli kutusu, pitman kolu, uzun ara rot, deve boynu, bağlantı kolu (uzun rot), avare kol, aks taşıyıcı ve tekerlekler.

Bazı direksiyon sistemlerinde direksiyon amortisörü de kullanılmaktadır.

Bu kısımda mekanik direksiyon sisteminin parçaları anlatılmıştır. Hidrolik ve elektrikli direksiyon sistemlerinin parçaları için bu konulara bakınız.

Direksiyon Simidi

Direksiyon simidi, direksiyon miline bağlı olan ve direksiyon milini döndürerek sürüş yönünü belirleyen parçadır. Sürücünün aracı yönlendirmek ve kumanda etmek için kullandığı ve döndürme kuvvetinin oluşturulduğu kısımdır. İyi  bir düz sürüş ve viraj performansı için, sürücüye sürüş (direksiyon) hissi ve kolay döndürebilme imkanı verir.

Aracın ağırlığı arttıkça, özellikle kamyon gibi araçlarda yük arttıkça, lastik genişliği arttıkça, aracın hızı azaldıkça; direksiyonu döndürmek çok zorlaşır. En fazla direksiyon simidi döndürme kuvveti gerektiren durum; durur halde yükü ağır aracın direksiyon (tam sağ-tam sol) hareketidir.

Daha hafif, daha az yükü olan, durur halde yerine hareket halindeki aracın direksiyonun çevirmek daha kolaydır. 

Hidrolik veya elektrikli yardımcı sistemlere sahip olmayan klasik mekanik tip sistemlerin bulunduğu araçlarda, direksiyonu çevirmenin daha da kolay olması için eskiden direksiyonların çapları daha büyük yapılırdı, büyük direksiyonu çevirmek daha kolaydır (kuvvet-moment prensibi), özellikle eski kamyonların eski traktörlerin direksiyon simitleri çok büyüktür, bunun sebebi sürücünün direksiyonu döndürmek için harcayacağı eforu biraz daha azaltabilmektir. Direksiyonun yarıçapı iki kat arttığında, aynı momenti (torku) elde etmek için gereken kuvvet yarıya iner.

Yeni nesil güçlendirilmiş (hidrolik-elektrikli) direksiyon sistemine sahip araçlarda ise, direksiyon çapları oldukça küçülmüş, ergonomik sınırlara indirilmiştir, çünkü direksiyonu çevirmek için sürücünün çok az efor sarf etmesi yeterlidir, direksiyon simidi parmakla bile çevrilebilir hale gelmiştir.

Hidrolik direksiyonlu traktör, kamyon, otobüs gibi ağır vasıta araçlarda bile direksiyon simidinin çok küçüldüğü gözlemlenebilir. Bununla birlikte ağır yük taşıyan araçların direksiyon sistemleri, güçlü yardımcı sistemlerle (hidrolik yardımlı direksiyon gibi) donatılmıştır.

Direksiyon Mili

Direksiyon simidinin dönme hareketini direksiyon dişli kutusuna aktaran mildir. Üst ucu frezelidir ve direksiyon simidi buraya geçip somunu sıkılır. Alt ucu pinyon dişliye bağlıdır ve kremayeri hareket ettirir. Direksiyon mili tek parça olabileceği gibi genellikle iki parçalıdır ve direksiyon mili mafsalları sayesinde açılı olarak çalışabilir.

Direksiyon Mili Çeşitleri

1.  Ayarlanmayan (Sabit) Tip Direksiyon Mili

2.  Ayarlanabilir Direksiyon Mili – Teleskopik Direksiyon (Derinlik ve Yükseklik ayarı yapılabilir)

Ayarlanamayan (Sabit) Tip Direksiyon

Bu tip direksiyon milleri eski tip araçlarda kullanılmaktadır, direksiyonun yüksekliği ve derinliği değiştirilemez.

Teleskopik Direksiyon (Ayarlanabilir Direksiyon)

Teleskopik Direksiyon: Direksiyon simidinin deriliği ileri-geri ayarlanabilen ve darbede iç içe geçerek sürücüyü koruyan direksiyon tipidir.

Ayarlanabilir teleskopik direksiyonlarda bir ayar kolu (mandalı) bulunur. Aracın özelliğine bağlı olarak bu kol çekildiğinde;

1. -Direksiyonun yüksekliği ayarlanabilir.
2. -Direksiyonun hem yüksekliği hem de derinliği ayarlanabilir.

Direksiyon Kolonu

Direksiyon kolonu içinden direksiyon mili geçer. Kolon; mili korur ve yataklık eder. Direksiyon kolonu, sabit tip (boru şeklinde) olabileceği gibi, direksiyon miliyle birlikte katlanabilir tipte de olabilir.

Direksiyon kolonu, çarpışmalarda direksiyon mili ve simidinin, sürücüye zarar vermemesi için çeşitli güvenlik önlemleriyle donatılmışlardır. Önden çarpışmalarda darbe geldiğinde; direksiyon kolonu-gövde montajında kırılabilir braketlerin kullanılmasıyla, darbe sönümlenir.

Direksiyon Dişli Kutusu

Dişli kutusunun görevi, dairesel direksiyon simidi hareketini, doğrusal (itme-çekme) hareketine çevirmek, bunu yaparken dişli oranı sayesinde direksiyon döndürme kuvvetini azaltarak, tekerleklere uygulana döndürme kuvvetini arttırmaktır.

Modern araçlarda en yaygın iki tip direksiyon dişli kutusu kullanılmaktadır:

1. Pinyon kremayer direksiyon dişli kutusu

2. Döner bilyeli sonsuz vida tip direksiyon dişli kutusu

Rot Kolları (Uzun Rot-Kısa Rot)

Tekerlekleri yönlendirmek için, direksiyon kutusundan aldığı hareketi, tekerleklere (aks taşıyıcısına) ileten kollara rot kolu denir. Binek araçlarda iki tipi kullanılır; uzun rot ve kısa rot. Direksiyon dişli kutusundaki kremayerin her iki ucu; uzun rot kollarına bağlıdır, bu uzun rot kolları kremayere küresel mafsallar ile bağlıdır. Bu mafsallar bakım gerektirmez (tamiri yapılmaz), zamanla boşluk yapabilir, boşluk yaparsa direksiyon boşluğuna sebep olur ve bu durumda değiştirilmeleri gerekir. Uzun rotlar, kısa rotlara bağlanmıştır.

Rot kolları eğilmişse veya boşluk yapmışsa değiştirilmesi gerekir. Uzun rot eğilmişse, dişli kutusu da darbe almış mı zarar görmüş mü diye kontrol edilmelidir.

Rot Başı ve Küresel Mafsallar 

Direksiyon bağlantı kollarında küresel mafsallar kullanılmaktadır, bunlar; uzun rotu kremayere bağlayan kısımdaki küresel mafsal ve kısa rot kolunu aks başına (aks taşıyıcısına) bağlayan küresel mafsal (rot başı)’dır.

Rot başının görevi, direksiyon dişli kutusundan rot kolu ile gelen hareketi, aks başına (aks taşıyıcısına) iletmektir. Rot başı, itme-çekme (yanal) kuvvetini boşluksuz olarak tekerleğe iletirken, tekerleğin yukarı-aşağı yönlü süspansiyon hareketine de izin verir.

Rot başları bakım gerektirmeyen ve yağlı küresel bilye kısmı toz körüğüyle korunmuş yapıdadır. Rot başının somunu, gevşemez tipte veya taç başlı ve kopilyalı olmalıdır.

Rot başının koruma körüğünün yırtılmamış olması ve küresel mafsalın (bilyenin) boşluk yapmamış olması gerekir, aksi halde değiştirilir.

Direksiyon Amortisörü (Darbe Emici)

Bazı arazi araçlarında ve ağır vasıtalarda yoldan (tekerlekten) gelebilecek darbeler-titreşim gibi etkileri azaltmak için, direksiyon bağlantı kollarında darbe emici (direksiyon amortisörü) bulunur. Bu amortisör, darbe ve titreşimlerin direksiyon dişli kutusuna ve direksiyon simidine (sürücüye) iletilmemesini sağlar, böylece dişli kutusunun zarar görmesi engellenirken, sürücü de daha konforlu manevra yapabilir.  

Direksiyon amortisörü tek yönlü olarak çalışır, yani sadece tekerlekten gelen darbe ve etkileri sönümlerler; direksiyon simidinden tekerleklere iletilen döndürme kuvvetini sönümlemezler (etkisizdirler). Bununla beraber yoldan gelen darbelerin sönümlenmesi aşırı fazla olmamalı ve sürücünün sürüş (direksiyon) hissi kaybolmamalıdır.

Direksiyon Milinde Kullanılan Bilye ve Burçlar

Bilyeler (rulmanlar) direksiyon milinin yataklanmasını ve rahatça dönebilmesini sağlar. Burçlar ve lastik takozlar da,hareketli parçaların montajında kullanılırlar, kendileri aşınarak esas malzemenin aşınmasını önlerler, esnek ve sessiz çalışma imkanı sağlarlar.

Direksiyon çevrildiğinde tıkırtı benzeri ses gelmesi, burçların eskidiğini, yağsız kaldığını gösterir.

Direksiyonun zor dönmesiyse, (diğer teme sebepler dışında), direksiyon bilyelerinin bozulmuş olduğunu veya yağsız kaldığını gösterir.

Pitman (Komuta Kolu)

Pitman kolu, ağır ticari araçlarda (kamyon vb.) kullanılan sonsuz vida bilyeli tip direksiyon dişli kutusunun sektör miline frezeli olarak geçmiştir, sektör milinin dönüş hareketini alır ve bağlantı kollarına ve deve boynuna iletir. Binek araçlarda (pinyon kremayer dişli kutulu) kullanılmaz.